Жеңіс Қашқынов. Темеш-Дәмеш
Мәдениет
210
Ашық дереккөз
Қазақтың зиялы ұл-қыздары,
ерлі-зайыпты Темірбек Жүргенов пен
Дәмеш Ермековаға ескерткіш
ерлі-зайыпты Темірбек Жүргенов пен
Дәмеш Ермековаға ескерткіш
***
Дәмеш ана қазақтың зиялысы,
Мінезі майда, жұмсақ, ұяң кісі.
Бүгін неге денесі ауырлады,
Шарықтайды аспанда қиял құсы.
Бүгінгі күн сыздайды жүрегі де,
Риза өткен қиын бұл өмірге.
Риза ақиқаттың жеткеніне,
Оралды Темірбегі – тірегі де.
Темешім, Темкең, абзал Темірбегім,
Ақталып кеңіттің ғой көңіл көгін.
«Халық жауы» жары едім, тұқымы едім,
Үстімнен жүк түскендей жеңілдедім.
Өмірден қалсаңдағы ерте кетіп,
Салдырған суретің тұр көркем етіп.
Сен мені «Асыл жарым Дәмеш» десең,
Мен сені «Темеш» дедім еркелетіп.
Жарқырап аспанымда тұрса да күн,
Ішінде жүргендеймін күл, шаланың.
Өзіңдей ардақ жанды есіме алып,
Әзиза, Мәриямға мұң шағамын.
Мұң шағамын олар да қосылады,
Қос жанардан қос арна жосылады.
Сары уайым салдырмай жігер қосар,
Жау алмайды екен ғой досы барды.
Достарым көп өзімдей қайсар жандар.
Мейірім көл-көсір жайсаң жандар.
Оралғанда «Алжирден» құшақ жайып,
Ағайыны келгендей қарсы алғандар,
Қарсы алғандар, айғайлап жар салғандар.
Құр сүлдерім, тірі әруақ, кейпіндемін,
Алынады әйтеуір еркін демім.
Сен жоқ кезде көңілді үрей блиеп,
Тозақтың да көрдім ғой өртін небір.
Әзиза – Тұрар Рысқұловтың жұбайы.
Мәриям – Халық жазушы Мәриям Хакімжанова.
Біздің үйді жалыны өрт шарпығанда,
Май құйды отқа жауыздар тартынар ма.
Қарлығаштай су сепкен қанатымен,
Ризамын бауырмал халқыма да.
Қайғылы жыр, қайрайды жігерімді,
Жүзіқаралар үйіме күле кірді.
Кейінгі ұрпақ білсін деп ақ, қарасын,
Біздей бейбақ өмірді сүре білді.
***
Әлекем, Әлімханым, жан ағатай,
Шырылдап жетім ұалдым балапандай.
«Алаштың бір көсемі болып едің»,
Үстіңе жағылды ғой қара талай.
Бел шешіп орындауға ел тілегін,
Халқыңды самал болып желпіп едің.
Ленинге жолығып қазағымның,
Бүгінгі шекарасын белгіледің.
Әлімхан Ермеков - тұңғыш қазақтың профессоры, Қазақстанның қазіргі шекарасын белгілеуге В.И. Лениннің арнайы қабылдауында болған. Дәмеш апайдың туған ағасы. Алаш партиясының белді өкілі.
Жікшілдігін мәңгүрттер ұқтырды ғой,
«Халық жауын» құртуға тік тұрды ғой.
Махамбетті өлімге қиған қазақ,
Абайды да сойылға жықтырды ғой.
Есірген бұралқы итке талатты да,
Әлеке, жапты өзіңді абақтыға.
Ешкімде жанашырлық танытпады,
Кездегі түсінбеді қарап мұңға.
Өзіңді іздеп көңілім бос жоқтапты,
Сезіндім бірден ұрылған қос тоқпақты.
«Халық жауы қатынын» беттен алып,
«Халық жауы тұқымын» дос тоқтатты.
«Халық жауы» деген сөз жабысты да,
Танытпады жақын мен алысты да.
Ағайын мен туыстар жылыстаған,
Көрінбейтін сияқты алыс құда.
Мұндай жайға несіне таңданайын,
«Ұрпағы боп ағаның жалғанайын».
Деген мені қамады сегіз жылға,
Ғайып бола жаздады арман-айым.
Жасырмады жауыздар жек көргенін,
Бұлбұл ұшты көзімнен көктемдерім.
Қорлық, зорлық көрсетіп мазақ етті,
«Халық жауы осы ғой жеткен жерің».
Тірі көру Әлеке, арман еді,
Сенім ғана сүйреді алға мені.
Жалғыз ғана біз емес еңіреді,
Одағымның еркіндік алған елі.
Жапа шекті бұлбұл құс, арыстан да,
Сүйем жақын дейді ғой, қарыстан да.
Жұрт қуанды тозақтан аман келіп,
Ағасы мен қарындас табысқанда.
Еске алып Құдай барын, Құран барын,
Қайтадан жаңғырықты ұрандарың.
Қара дәуір кебінін көрге тығып,
Желтоқсанда шықты ғой ұландарың.
***
Шықты олар ақиқатты жалау етіп,
Жас жалын жүректерін алау етіп.
Ақ сүттей арын таза жоғары ұстап,
Еркін басып алаңнан барады өтіп.
Қандай жан, қандай қара жүрекпенен,
Шықты әскер алдан солдат күрекпенен.
Жастардың жоғалды да сенімдері,
Ақталмады үміт пенен тілек деген.
Қайсар қайрат қайтпады алған беттен,
Кешіп өтер қаймықпай жанғанда өрттен.
Өрім жастар соққыға жығылса да,
Кейбір қыршын «Аһ!» ұрды арманда өткен.
Ақ, қарасын кім аңдап байыптапты,
Тұңғиыққа сенімдей қайық батты.
Сонау жылы «Алашты» әшкере еткен,
«Ұлтшыл» деген, ұл-қызға айып тақты.
Осындай ма еркіндік орнағаны,
Ұлтшылдық па өз арын қолдағаны.
Жендет патша тағы да заманындай,
Қорлық көріп ұрпағың сорлағаны.
Сенім деген жастарда серік мықты,
Танытты ғой болаттай беріктікті.
«Ұлтшыл» деген жамау сөз өшіріліп,
Тек шындық, әділет жеңіп шықты.
Ұлды әке, қызды айырған анасынан,
Қорқамын жендет сұмның қарасынан.
Жаңа көктеп бүр жарған ұрпағымды,
Нәубет-нала сақтасын жаласынан.
Кезін көрсем шіркін-ай шыңға шыққан,
Тартсамда азап мен едім шын ғашық жан.
Айналайын елімнен ұйып тұрған,
Бір Құдайым сақтасын ұр да жықтан.
***
Өмірден қалсаңдағы ерте кетіп,
Салдырған суретің тұр көркем етіп.
Сен мені «Асыл жарым Дәмеш» десең,
Мен сені «Темеш» деп ем еркелетіп.
Қолын созып жете ала жұлдызға кім,
О сұм жалған бір бала туғызбадың.
Желтоқсанда соққыдан аман қалған,
Бүгін бәрі өзіңнің ұл-қыздарың.
Жан жараға шипагер табар да емін,
Үмітімнің жұлдызын жағар көгім.
Әлім келсе тастанды балалардың,
Бірнешеуін әже боп бағар да едім.
Арман құсы алдыңнан тап болатын,
Ары таза жандарға бақ қонатын.
Тағдырымды қу заман тәлкек етсін,
Өшірмедім ерімнің жаққан отын.
Шашу дәмге толтырып уыстарын,
Жанарлардан көрдім мен нүр құшқанын.
Сен ақталған күні ертең ақ отауға,
Келін етіп, кіргізді туыстарың.
Ризамын халқыма, ағайынға,
Жомарт жанға мен айып тағайын ба?
Сен ақталған сол күнгі қуаныштан,
Қорлығымның ұмыттым талайын да.
Қайта жанды үміт-от өшкенім де,
Көтерілді жадырап төске күн де.
Қара ниет құзғындар қараланып,
Әділеттей ілестім көшке бірге.
Шаттық келсе үн-түнсіз жата алмаған,
Ағайын көп, жандар жоқ қатал маған.
Туған күнің тойланды, мүшел тойың,
Көзің тірі кезіңде аталмаған.
Жас сәби құндақтаулы бесігінде,
Ержетіп ашар білім есігін де.
Өзің құрған өнердің ордасында,
Берілді Темеш сенің есімің де.
Кең сарайды бейнең тұр тым көрікті,
Көрген ұлан ерекше түрге еніпті.
Ақтап алып аяулы азаматын,
Ардақ тұтты Темірбек Жүргеновті.
Күн кешіп ем әжуа, мазақпенен,
Ұмытылды жан жара, азап деген.
Сан боздағын жарыққа алып шыққан,
Айналайын елімнен қазақ деген.
Заман жаңа ілесіп ағымына,
Күрсініп түспейінші тағы мұңға.
Кешегі «халық жауы» ұрпақтары,
Өркен жайды, болмайды тарылуға.
Өркен жайды, сермейді құлашын да,
Қайсарлығын еріксіз ұғасың да.
Адал еңбек, маңдай тер арқасында,
Бір асудан асады бір асуға.
Осылар ғой ел қамын ойлай білген,
Әр нәрсеге зер салып бойлай білген.
Сәл ұмытып зіл-зала зардаптарын,
Еңбегінің жемісін тойлай білген.
Құбылысын дәуірдің бағдарлаған,
Қайғы кешіп, қайғырар қалған заман.
Нұрлы күнді көзімен көрмей кеткен,
Арманы ғой ата-ана жалғанбаған.
Қоқан-лоқы қорлықты көрдік кеше,
Жан кеудеде, әлсіреп өлдік неше.
Ақталған «халық жауы» халықты ойлап,
Халқы үшін еңбек етті дем біткенше.
Соны бірі бауырым – Мүсілімім,
Бағалаймын ақылын, түсінігін.
Халық қамын әріден ойлай білген,
Тыңғылықты атқарған ісі мығым.
Парасатты, кішіпейіл жан болатын,
Алаулатты кеудеде жанған отын.
«Иманжүсіп» әніне слаған кезде,
Жұрт сүйсініп үніне таңданатын.
Ұйығандай өаны да жүректегі,
Денесі де бір сәтке дір еткені.
Орнынан көтерілер дәрмені жоқ,
Ауыр тартып барады сүйектері.
Оянып кеудедегі сезім нұрлы,
Үзгені тозған жүйке, - төзім қылды.
Шақырып жұмақтағы періштелер,
Дем бітіп Дәмеш ана көзін жұмды.
Көзін жұмды, бітті өмір баспалдағы,
Күн күркіреп, жарқ етті аспандағы.
Қозы менен Баяндай арманда өткен,
«Темеш-Дәмеш» деген жыр-дастан қалды.
Жыр ырғағын самал жел ала қашқан,
Бұл сейіліп жадырап барады аспан.
«Темеш-Дәмеш» ерлік ән, ақ махаббат,
Айтылады жаңа күй, жаңа дастан.
Оқи отырыңыз
Мәдениет
Астанада «Алтын қалам» семинар-форумы өтті
Астана қаласы Тілдерді дамыту және архив ісі басқармасы "Руханият" коммуналдық мемлекеттік мекемесін...
Мәдениет
Ұлттық кітап күні. Астанада интеллектуалдық ойын өтті
Қазақстанда алғаш рет аталып өтіп жатқан Ұлттық кітап күніне орай елорданың Байқоңыр ауданында мекте...
Мәдениет
Өз биігіне көтерілген ақын
Қазақ әдебиетіне жасындай жарқ етіп құбылыс болып келген Төлеужан Ысмайылов туған ауылда туып, өлеңд...
Мәдениет
Көзсіз әлемдегі шындық: «Құдай соқыр емес» спектаклі жайлы
Белгілі ғалым Бауыржан Ердембеков «Құдай соқыр емес» спектакліне өз пікірін білдірді. Ол...
Мәдениет
«Байрағы биік байтағым» атты республикалық ақындар мүшәйрасы өтеді
Астана қаласының күніне орай қала әкімдігі мен Қазақстан Жазушылар одағы Астана өкілдігі бірлесіп &l...
Мәдениет
«Біз бақытты баламыз»: Балалар әдебиетіне арналған бәйге жарияланды
«Тұма жырдың Тұманбайы» атанған аса көрнекті ақын, Қазақстанның Халық жазушысы Тұманба...
Мәдениет
27 ақпанда «Болмаған балалық шақ» фильмі экранға шығады
27 ақпаннан бастап «Болмаған балалық шақ» фильмі барлық кинотеатрларда көрсетіле бастайд...
Мәдениет